Cymru a Lloegr

Awdurdodaeth gyfreithiol o fewn y Deyrnas Unedig yw Cymru a Lloegr (Saesneg: England and Wales) sydd yn cyfateb i diriogaeth Cymru a Lloegr, dwy o wledydd y Deyrnas Unedig sydd yn atebol i gyfraith Lloegr. Hon yw un o dair awdurdodaeth y Deyrnas Unedig; y ddwy arall yw'r Alban, sydd yn atebol i gyfraith yr Alban, a Gogledd Iwerddon, sydd yn atebol i gyfraith Gogledd Iwerddon. Cymru a Lloegr ydy'r unig awdurdodaeth gyfreithiol yn y byd sydd yn cynnwys dwy ar wahân, sef Senedd Cymru a Senedd y Deyrnas Unedig (San Steffan); a Chymru ydy'r unig wlad yn y byd sydd yn meddu ar ddeddfwrfa ond sydd heb awdurdodaeth ei hun.

Cyflwynwyd y gyfraith gyffredin o Loegr i Gymru yn sgil Deddf y Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a gyfeddiannai Cymru yn rhan o Deyrnas Lloegr. Diddymwyd y gyfraith sifil Gymreig, yr agwedd olaf o gyfraith Hywel a oedd mewn grym, a daeth Cymru dan diriogaeth farnwrol Cylchdro Cymru a Chaer. Dyna oedd y drefn am bum can mlynedd bron, nes i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 ddarparu modd i San Steffan drosglwyddo pwerau i Gynulliad Cenedlaethol Cymru drwy Orchmynion Cymhwysedd Deddfwriaethol, gan alluogi felly i'r Cynulliad creu a phasio deddfwriaeth mewn meysydd penodol ar ffurf Mesurau'r Cynulliad. Daeth y ddeddf i rym ar 1 Ebrill 2007, gan sefydlu Cylchdro Cymru, a bathwyd y termau "Cyfraith Gyfoes Cymru" a "Chymru'r Gyfraith" i ddisgrifio'r drefn newydd hon. Estynnwyd y meysydd a ddatganolwyd yn ddeddfwriaethol i Gymru yn sgil refferendwm yn 2011. Er gwaethaf, ni ddatganolwyd pwerau'r gyfundrefn gyfiawnder i Gymru, ac felly mae Cymru a Lloegr yn parhau yn un awdurdodaeth gyfreithiol.